Met deze tentoonstelling toont het Städel Museum een interessante selectie vroege kopergravures van onder meer de Meester E.S. en Martin Schongauer. In de 15de eeuw ontstonden de eerste technieken voor het afdrukken van afbeeldingen. De houtsnede liep voorop, met de technisch complexere gravure op de hielen. De kopergravure kwam omstreeks 1430/40 uit het ambacht van de goudgravure voort. Deze techniek bood niet alleen een betere methode voor het reproduceren van religieuze en seculiere afbeeldingen. Maar ook bood de kopergravure nieuwe artistieke mogelijkheden.

Vroege meesters zoals Martin Schongauer

De anonieme Meester E.S. (actief 1440/50-1467) ontwikkelde een techniek die zou kunnen concurreren met de kwaliteit van de schilderkunst. Door afgewogen gebruik van licht en donker realiseerde de graveur een hoge mate van plasticiteit. Ook de techniek van minutieuze arceringen om vlakken in te kleuren draagt daaraan bij. Martin Schongauer (ca. 1445–1491) perfectioneerde dit proces. Schongauer is te plaatsen ná de Meester E.S. en net vóór Dürer. Het is mogelijk dat hij zijn opleiding heeft gehad in de werkplaats van de Meester E.S. Bovendien was zijn vader goudsmid waardoor hij al op jonge leeftijd met graveertechnieken heeft kennisgemaakt. Zijn rijpe en technisch volmaakte stijl waren een belangrijke inspiratiebron voor Albrecht Dürer.

Hernieuwde belangstelling in de 19de eeuw

Tijdens de Romantiek in de 19de eeuw raakten kunsthistorici betoverd door de schoonheid van vroege gravures. Een voorbeeld hiervan is Johann David Passavant, voormalig Städel conservator (aanstelling in 1840). In deze functie verwierf hij een belangwekkende verzameling prenten, het begin van een collectie van wereldformaat. Het Städel Museum presenteert een selectie van bijzonder fraaie en zeldzame werken uit deze collectie. Behalve de Meester E.S. en Martin Schongauer, zullen er tal van andere graveurs te zien zijn. Bijvoorbeeld de Meester van de Banderoles en de productieve Israhel van Meckenem. Enkele vroege gravures van Albrecht Dürer uit de laatste jaren van de 15de eeuw maken de presentatie compleet.

Het hoogtepunt van 2022 is de tentoonstelling CHAGALL. WORLD IN TURMOIL (4 november 2022 – 19 februari 2023), waarin een tot nu toe weinig bekende kant van Marc Chagall centraal staat. In zijn werk uit de jaren dertig en veertig verandert het kleurrijke palet naar een donkerder en somberder kleurkeuze. Aan de hand van ruim 100 indrukwekkende werken toont de tentoonstelling de zoektocht van de joodse kunstenaar naar een beeldtaal in het licht van verdrijving en vervolging. Naast schilderijen zijn ook werken op papier, foto's en documenten tentoongesteld.

Marc Chagall op de vlucht

Het leven en werk van de joodse schilder werden sterk beïnvloed door het kunstbeleid van de nationaalsocialisten en de Holocaust. In het begin van de jaren dertig weerspiegelden Chagalls werken het steeds agressievere antisemitisme in Europa. En uiteindelijk emigreerde hij in 1941 naar de Verenigde Staten. In deze jaren raken zijn kunstwerken centrale thema's als identiteit, vaderland en ballingschap. [caption id="attachment_4207" align="alignnone" width="1080"] Marc Chagall, de gevallen engel, 1923-33-47, olieverf op doek, 147,5 x 188,5 cm, Kunstmuseum Basel, privécollectie © VG Bild-Kunst, Bonn 2021, foto: Martin P. Bühler[/caption]

Nieuwe en oude thema's

De tentoonstelling presenteert belangrijke werken uit de jaren dertig, waarin Chagall zich steeds meer richtte op de joodse wereld. Te zien zijn talrijke zelfportretten en zijn oriëntatie op allegorische en Bijbelse thema's. Bovendien de belangrijke ontwerpen in ballingschap voor de balletten "Aleko" (1942) en " De Vuurvogel" (1945). De tentoonstelling gaat ook in op de terugkerende preoccupatie van de kunstenaar met zijn geboorteplaats Vitebsk, en belangrijke werken zoals De gevallen engel (1923/1933/1947). Hiermee biedt de Schirn Kunsthalle een interessante kijk op het oeuvre van een van de belangrijkste kunstenaars van de twintigste eeuw bieden. Een tentoonstelling van de Schirn Kunsthalle Frankfurt is een samenwerking met Henie Onstad Kunstsenter in Oslo.

Verkeerd begrepen, genegeerd, vergeten - in een grootschalige tentoonstelling in de winter van 2022/23 herontdekt het Städel Museum de voormalige sterschilder van de Italiaanse barok: Guido Reni (1575-1642). Veracht in de negentiende eeuw vanwege de esthetische voorkeuren van die tijd. En later verbannen naar de zijlijn door de eenzijdige concentratie op zijn rivaal Caravaggio. Maar in zijn eigen tijd was Guido Reni één van Europa's meest succesvolle schilders. Hij was enorm gewild bij prominente beschermheren als de Borghese paus Paulus V, de hertog van Mantua en de koningin van Engeland.

Nieuw onderzoek

Recent onderzoek biedt nieuwe inzichten in zijn artistieke activiteiten in Bologna en Rome. Maar ook in zijn dubbelzinnige persoonlijkheid. Guido Reni was zowel diep religieus als bijgelovig, en zowel enorm succesvol als hopeloos gokverslaafd. Of zijn onderwerp nu de christelijke hemel of de wereld van de klassieke mythologie was, Guido Reni was ongeëvenaard in zijn vermogen om de schoonheid van het goddelijke in de schilderkunst te vertalen. In samenwerking met het Museo Nacional del Prado in Madrid brengt het Städel Museum zijn fascinerende schilderijen, tekeningen en etsen samen in een tentoonstelling. Te zien zijn bruiklenen uit bekende collecties zoals de Pinacoteca Nazionale in Bologna, de Uffizi in Florence, het J. Paul Getty Museum en het LACMA in Los Angeles. Bovendien presenteert de tentoonstelling verschillende recent ontdekte werken van Reni.

Populariteit gemeten

Volgens de data-vergelijkingswebsite pantheon.world is de populariteit van Guido Reni iets afgenomen sinds vorig jaar. Onder de schilders op Wikipedia staat hij nu op plaats 104 - was 100. Daarmee staat hij boven Franz Marc en onder Simone Martini. Wie weet zorgt deze tentoonstelling voor een populariteitsboost.

Niki de Saint Phalle (1930 - 2002) is één van de bekendste kunstenaars van haar generatie. Deze visionaire buitenstaander ontwikkelde een onmiskenbare vormentaal en creëerde een werk dat even onconventioneel als veelzijdig was. De Nana's, haar kleurrijke vrouwenfiguren, vestigden haar internationale succes en zijn nog steeds haar handelsmerk. Maar het artistieke spectrum van de autodidact is veel breder. En haar werk is subversiever en maatschappijkritischer dan de meeste mensen denken.

Pittige jeugdervaringen

Niki de Saint Phalle verwierf wereldwijde bekendheid met haar Nana's, die een voorbeeld zijn van de schijnbaar zorgeloze opgewektheid die typisch wordt geassocieerd met de kunstenaar. Toch is er veel meer voor haar dan dat. Als elfjarig meisje raakte ze getraumatiseerd nadat ze was misbruikt door haar vader. Haar moeder sloeg de kinderen en Niki sprak als volwassene over deze tijd als l'enfèr (de hel). Bovendien maakte haar opstandige karakter het leven bepaald niet makkelijker maar uiteindelijk ontpopte ze zich tot feminist, activist en self-made kunstenaar. In al haar werk, niet in de laatste plaats in haar Nana's, speelt maatschappijkritiek een grote rol. [caption id="attachment_4215" align="alignnone" width="1080"] Niki de Saint Phalle - Nana fontijn in de Tarot Tuin in Toscane - via Pixabay[/caption]

Een overzichtstentoonstelling

Dit overzicht van ca. 100 werken tonen het uitzonderlijke oeuvre van Niki de Saint Phalle. Niet alleen de bekende Nana's, de Tarot Garden en grote, late sculpturen maar ook haar vroege assemblages, haar legendarische 'Shooting Paintings' en grafische werken. Deze tentoonstelling is vanaf september 2022 tot begin januari ook te zien in het Kunsthaus Zürich.