Strijd voor zichtbaarheid – Kunstenaressen van de Nationalgalerie vóór 1919

100 jaar geleden begonnen de eerste vrouwen met een reguliere studie aan de Berlijnse Kunstacademie. Bovendien konden ze voor het eerst in de geschiedenis hun stemrecht uitoefenen. Deze mijlpalen zijn de aanleiding voor de tentoonstelling Strijd voor zichtbaarheid. Kunstenaressen van de Nationalgalerie vóór 1919. Te zien is het werk van vrouwelijke schilders en beeldhouwers uit die tijd. Ondanks de tegenwerking slaagden zij erin het kunstpubliek te bereiken en hun weg te vinden naar de collectie van de Nationalgalerie in Berlijn.

De tentoonstelling en de bijbehorende wetenschappelijke publicatie zijn het resultaat van een gedetailleerd onderzoek naar het werk van vrouwelijke kunstenaars en beeldhouwers van vóór 1919. Dat onderzoek leidde tot een herziening van de eigen collectie in het kader van de hedendaagse discussies over gelijke rechten.

Maria von Parmentier, De haven van Dieppe, voor 1878, © Staatliche Museen zu Berlin, Nationalgalerie / Andres Kilger

Steeds meer beperkingen

In het begin van de 19e eeuw waren er wel een paar vrouwen die carrière maakten in de overwegend mannelijke kunstwereld. Maar vanaf ongeveer 1850 werden vrouwelijke kunstenaars steeds meer beperkt in hun mogelijkheden. Ze kregen bijvoorbeeld geen toegang tot kunstacademies, studiebeurzen en belangrijke opdrachten. In hun ‘strijd voor zichtbaarheid’ sloten ze zich daarom aan bij artistieke verenigingen. Ze vochten voor een plekje op tentoonstellingen en voor de aandacht van bekende kunstverzamelaars. Zo probeerden ze mee te dingen naar prestigieuze opdrachten en aankopen.

Käthe Kollwitz, Liefdespaar II, 1913, © Staatliche Museen zu Berlin, Nationalgalerie / Roland März

Diversiteit van de kunstenaressen van de Nationalgalerie

Er zijn meer dan 60 schilderijen en sculpturen te zien van kunstenaressen van de Nationalgalerie. Sommige werken maken al tientallen jaren deel uit van de permanente tentoonstelling. Bijvoorbeeld de schilderijen van Caroline Bardua, Elisabeth Jerichau-Baumann of Dora Hitz. Maar anderen zullen na vele jaren in het depot opnieuw te zien zijn in de Alte Nationalgalerie. Zoals  werken van portret- en historieschilders Friederike O’Connell en Paula Monjé. Een groot deel van de kunstwerken is zelfs nog nooit eerder getoond in de zalen van het museum. Want veel, eens succesvolle kunstenaressen zijn in de loop van de tijd vergeten. Voorbeelden daarvan zijn de Noorse beeldhouwer Ambrosia Tønnesen, de succesvolle salonschilder Vilma Parlaghy en de Russische avant-garde kunstenares Natalija Gončarova.

De tentoonstelling laat mooi zien hoe divers het werk van de vrouwelijke kunstenaars uit die periode was. En door deze diversiteit hebben zij een belangrijke bijdrage geleverd aan de kunstscène van hun tijd.