Lygia Pape. The Skin of ALL.

Lygia Pape (7 april 1927 – 3 mei 2004) was een Braziliaanse beeldend kunstenaar, beeldhouwer, graveur en filmmaker. Ze was een sleutelfiguur in de Concrete Kunst (Theo van Doesburg) beweging en later mede oprichter van de Neo-Concrete Movement in Brazilië in de jaren vijftig en zestig. Samen met Hélio Oiticica en Lygia Clark speelde ze een belangrijke rol in de verbreiding van de hedendaagse kunst in Brazilië. Bovendien transformeerde ze geometrische kunst door aspecten van interactie op te nemen en zich bezig te houden met ethische en politieke thema’s.

Grupo Frente

Net als Clark en Oiticica was Lygia Pape lid van de Grupo Frente (1953). Deze groep vormde de kern van de concretistische beweging in Rio de Janeiro. Pape stond in de voorhoede van de meest creatieve avant-garde die Brazilië ooit heeft gezien. Ze is dan ook één van de belangrijkste kunstenaars in de Braziliaanse geschiedenis.

Tussen twee dictaturen

De bloei van de moderne kunst in Brazilië volgde op een lange periode van onderdrukking en dictatuur. Na jaren van corrupte leiders volgde in 1930 een coup die resulteerde  in de eerste Braziliaanse junta. Het fascistische regiem noemde zich Estado Novo (Nieuwe Staat) en hield stand tot 1945.

Onder de democratische regering die vanaf 1946 Brazilië bestuurt, zien we enorme veranderingen op cultureel en economisch gebied. De twee grote kunstmusea van het land komen tot stand: Museu de Arte Moderna São Paulo (1947) en Museu de Arte Moderna Rio de Janeiro (1948). Verder is er de oprichting van de Biënnale van São Paulo (1951). En natuurlijk de bouw van de door Lúcio Costa en Oscar Niemeyer ontworpen hoofdstad Brasília (1956-1960). In het midden van de 20e eeuw ontwikkelde deze gloednieuwe hoofdstad zich tot een kosmopolitische trekpleister en een levendige, transculturele zone buiten de kunstmetropolen in Europa en de VS.

Lygia Pape „Zonder titel (Tecelar)” – 1960, houtsnede op rijstpapier, 32 x 54 cm. Estrellita and Daniel Brodsky Collection © Projeto Lygia Pape

Een eigen identiteit

In de vroege jaren ’50 brak Pape door met werk in de traditie van de Europese Concrete Kunst. Maar daarbinnen verwerkte ze haar eigen identiteit. In de puristische, puur rationele benadering van Concrete Art legt Pape de verbinding legt met de traditionele Braziliaanse cultuur. Haar eerste serie belangrijk werk noemde ze Tecelares (weefsels) waarmee ze refereert aan een typisch inheems ambacht.

Een ander verschil is dat het merendeel van Lygia Pape’s werk is gericht op de toeschouwer en niet op het kunstwerk zelf.

Neo-Concrete beweging

Lygia Pape was één van de oprichters van een nieuwe stroming: de Neo-Concrete beweging. Het belangrijkste thema was de verwerping van de puur rationalistische benadering van concrete kunst. Het richtte zich niet zo sterk op de concrete dingen en hun samenhang, maar op het wezenlijke van het geheel, vanuit een intuïtieve, open houding.

Lygia Pape, „O Ovo” („Het ei”) – 1967, Vintage zwart/wit foto © Projeto Lygia Pape

Later in de jaren zestig en zeventig maakte Pape vooral video’s en installaties. Hierin verwerkte ze sarcastische en kritische verwijzingen naar de Braziliaanse dictatuur. Vanaf de jaren tachtig werden deze metaforen subtieler.

“The Skin of ALL” bij K20

De tentoonstelling in K20 presenteert het gevarieerde werk van deze buitengewone kunstenaar en brengt hulde aan Pape als een belangrijke en verrijkende stem in de wereldwijde ontwikkeling van de moderne kunst. Te zien zijn vooral bruiklenen uit internationale collecties en de nalatenschap van de kunstenaar.

Deze video naar aanleiding van de tentoonstelling geeft een goed beeld van haar ideeën, werk en plaats in de kunstgeschiedenis: